«اي کساني که به خدا ايمان آورده ايد، بکوشيد خود و خانواده خويش را از آتش دوزخ مصون داريد»؛ چرا که «همانا زيان کارترين افراد کساني هستند که خود و خانواده خويش را در روز قيامت به زيان انداختند. هان! اين همان خسران و زيان آشکار است».

خانواده، نخستين و مهم ترين نهاد تربيت آدمي است. آغازي براي صعود به قله هاي انسانيت و پيمودن پله هاي تعالي است و فضايي که در آن ارزش هاي اخلاقي و اجتماعي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي شود و اسباب رشد و تعالي انسان به وجود مي آيد. خانواده، چتر عطوفت و کانون مهرورزي است. باغستاني است که در آن، باغبان تربيت با سخت کوشي و تلاش دايمي، فرزندان را از گزند آفات روحي، رواني و محيطي دور مي سازد و با تربيت و آموزش درست، در باروري استعدادها و استقلال شخصيت تأثير بسزايي ايفا مي کند. اين مقاله دربردارنده چند پيام کوتاه درباره اين کانون پرمهر و مهم است.

خانواده؛ سرچشمه پيشرفت جامعه

اگر در سرچشمه ترقي و پيشرفت تمدن بينديشيم و در جست وجوي منبع شعاع ارزش ها، فضيلت ها، کارهاي نيک و خاستگاه هاي اخلاق در محافل اجتماعي باشيم، خواهيم ديد که همه اينها از نظام خانواده هايي به هم پيوسته و سرشار از عاطفه سرچشمه مي گيرد. پس اگر بناي خانواده در جامعه بر پايه فضيلت و اخلاقي نيکو استوار باشد، روح همکاري، برادري و محبت بر آن جامعه حاکم خواهد شد و آن جامعه با اتحاد و انسجام، اهليت پذيرش امانت الهي را در زندگي خواهد داشت. اگر خانواده به انحراف، بدي ها و پراکندگي گرايش داشته باشد، جامعه به تزلزل و انحطاط خواهد گراييد و اگر زمينه اين انحراف ها بيشتر شود، جامعه به گمراهي و تباهي کشيده خواهد شد. بنابراين، خانواده، هويت جامعه و نشانه هاي امت را بر دوش مي کشد و اگر آن را به يک هرم تشبيه کنيم، پدر در رأس اين هرم، مسئول مراقبت و حمايت از همسر خويش است که او نيز پايه دوم خانواده و مسئول تربيت فرزندان و سامان دهي امور خانه است.

نقش مرد در خانواده

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله فرمود:

خداوند رحمت کند پدري را که فرزندش را بر نيکي کردن بر خود کمک کند.

نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند محبوب تر از اعتکاف در مسجد من است.

امام سجاد عليه السلام فرمود:

خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بيشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.

حق زن اين است که بداني خداوند او را مايه آرامش و انس تو قرار داده است و بداني اين نعمتي است که خداوند به تو داده. پس بايد او را گرامي داري و با وي نرمي کني.

امام صادق عليه السلام فرمود:

مرد براي اداره منزل و خانواده خود به سه ويژگي نياز دارد که اگر در طبيعت او نباشد، بايد خود را با تکلّف به آنها وادارد: خوش رفتاري، گشاده دستي سنجيده و غيرت براي حفاظت از آنها.

نقش زن در خانواده

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله فرمود:

هر زني که در خانه شوهر خود به قصد انجام دادن کارهاي خانه چيزي را جا به جا کند، خداوند به او نظر مي کند و هر که خداوند به او نظر کند، عذابش نمي دهد.

زني که شوهر خود را به کارهايي وادار مي کند که او توانايي انجام دادن آنها را ندارد، هيچ يک از کارهاي نيکش پذيرفته نخواهد شد.

امام باقر عليه السلام فرمود:

براي زن نزد پروردگارش هيچ شفاعت کننده اي کارسازتر از خشنودي شوهرش نيست.

امام صادق عليه السلام فرمود:

خوش بخت است خوش بخت، زني که شوهر خود را گرامي مي دارد و آزارش نمي دهد و در همه حال از وي فرمان مي برد.

وظيفه فرزند در خانواده

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله فرمود:

خوشا به حال کسي که به پدر و مادرش نيکي کند؛ خداوند عمرش را زياد مي کند.

امام علي عليه السلام فرمود:

نيکي به پدر و مادر، بزرگ ترين فريضه است.

امام صادق عليه السلام فرمود:

پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: در همه حال شکرگزار آنها باشد، در هر چه او را امر و نهي مي کنند، به جز معصيت خدا، اطاعتشان کند و در نهان و آشکار خيرخواه آنان باشد.

امام رضا عليه السلام فرمود:

خداوند به سپاس گزاري از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر کس از پدر و مادرش سپاس گزاري نکند، خداوند را سپاس نگفته است.

پذيرش مسئوليت خانواده

هنگامي که در صدر اسلام، آيه اي درباره عذاب دوزخيان نازل شد، چند تن از جوانان از ترس گرفتاري به چنين عذابي، سر به بيابان نهادند و زندگي عادي خويش را رها کردند. همسران آنان خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله آمدند و شرح حال شوهران خود را بازگفتند. حضرت از اين ماجرا ناراحت شد، به سوي مسجد شتافت و چنين فرمود: «من که پيامبر شما هستم، همسر اختيار کرده ام، غذا مي خورم و از بدنم نگه داري مي کنم و در ميان اجتماع به سر مي برم و با مردم تماس دارم. هر کس از سنت و روش من روي برگرداند، از من نيست».

تقسيم کار در خانواده

حضرت علي عليه السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام پس از تشکيل زندگي مشترک، تقسيم کارهاي خانه را به نظر و مشورت رسول اکرم صلي الله عليه و آله واگذاشتند. آنان به آن حضرت گفتند: يا رسول الله! ما دوست داريم ترتيب و تقسيم بندي کارهاي خانه مان با شما باشد. پيامبر نيز کارهاي بيرون خانه را بر عهده علي عليه السلام و کارهاي داخلي را بر عهده حضرت زهرا عليهاالسلام گذاشت. علي و فاطمه عليهاالسلام نيز از اينکه نظر رسول خدا صلي الله عليه و آله را در زندگي خصوصي خود دخالت داده اند، بسيار خرسند بودند.

آموزش شجاعت و خداشناسي به کودک هنگام بازي

در روايتي آمده است: هنگامي که امام حسن عليه السلام کودکي خردسال بود، فاطمه زهرا عليهاالسلام با او بازي مي کرد و هنگام بازي، فرزند خود را بالا و پايين مي انداخت. در آن حال درس شجاعت و شهامت به او مي آموخت و در شعري که ترجمه آن چنين است، مي فرمود:

پاداش عدالت ميان فرزندان

زني با دو فرزند کوچکش بر عايشه، همسر رسول خدا صلي الله عليه و آله وارد شد. عايشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هر يک از بچه ها يک دانه خرما داد. يک دانه ديگر را نيز نصف کرد و نيمي از آن را به هريک از بچه ها داد. چون پيامبر به خانه برگشت، عايشه جريان را براي آن حضرت تعريف کرد. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود: آيا از کار آن زن تعجب کردي؟ خدا به دليل رعايت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد. حضرت در جاي ديگري فرموده است: «خداوند دوست دارد ميان فرزندانتان عادلانه رفتار کنيد، حتي در بوسيدن آنها».